FÆST okkar tóku því alvarlega þegar menningarvitar frá Litháen komu að máli við þáverandi formann félagsins í Harstad og buðu okkur að sýna þar. Fréttin gekk milli manna í hópnum eins og góður brandari og eiginlega vissi enginn hvort um var að ræða Eistland, Lettland eða Litháen. Svo var hlegið að öllu saman. Nógu erfitt hafði nú verið að klöngrast þetta norður fyrir heimskautsbauginn, auk þess sem við eftirlétum frændum okkar leikmyndina í spónamat. Innst inni held ég þó að flestir hafi hugsað: "Auðvitað förum við." Í vetur kom svo staðfesting á boðinu og í vor hófst skipulögð fjáröflun og undirbúningur en þar bjuggum við að dýrmætri reynslu frá Noregsævintýrinu. Viðar Eggertsson leikstjóri var fenginn til að enduræfa með okkur verkið, ný leikmynd var smíðuð, og Leikfélag Mosfellssveitar lánaði Bæjarleikhúsið til æfinga síðustu vikuna.
Miðvikudaginn 14. júlí var svo lagt í hann með millilendingu og gistingu í Kaupmannahöfn. Þar bættust í hópinn tveir dyggir áhangendur auk síðasta leikarans sem nú er búsettur í Danmörku og missti því af æfingum hér heima. Það varð því úr að við hefðum textaæfingu fyrir hann á Kastrup daginn eftir og þó að hópurinn reyndi að láta lítið fara fyrir sér vakti uppákoman engu að síður athygli nokkurra ferðalanga og góðlátleg hjón hentu tyrkneskri smámynt til einnar prímadonnunnar þar sem hún brast í söng á flugvellinum. Þaðan flugum við svo 29 talsins til Vilnius og komum til Trakai seinnipart fimmtudags.

Trakai er ótrúlega heillandi borg, umlukin stöðuvötnum og á lítilli eyju í Galvé-vatni trónir stolt bæjarbúa, Trakai Pilis, kastali frá 14. öld eins og leikmynd úr ævintýri. Hann hefur reyndar verið eyðilagður nokkrum sinnum gegnum tíðina en var síðast endurbyggður milli 1930 og 1950. Þar hefur miklu sögusafni verið komið fyrir en auk þess að vera eitt helsta aðdráttarafl ferðamanna á þessu svæði gegnir kastalinn miklu menningarhlutverki, ekki síst í tengslum við Trakai Festival sem er ekki leiklistarhátíð heldur almenn listahátíð. Þar eru gjarnan mikilsháttar tónlistaruppákomur á útisviði sem reist hefur verið í miðjum kastalagarðinum og tónleikauppfærslur á óperum Verdis og Puccinis voru nýafstaðnar. Þarna var okkur einnig ætlað að sýna. Okkur brá nokkuð í brún þegar við sáum sviðið. Það minnti helst á sautjándajúnípall á Lækjartorgi sem tjaldað var yfir með hvítu tjaldi og gólfið ljósar spónaplötur. Þarna hafði aldrei verið leikið áður og framkvæmdastjóri hátíðarinnar skildi ekki alveg kröfur okkar um svört leiktjöld og bauð grænan tjalddúk. Með nokkru harðfylgi tókst okkur þó að kippa í þá spotta sem til þurfti til að breyta umgjörðinni í viðunandi leikhús sem félli að sýningunni. Við þessar nýju aðstæður náðum við einni æfingu að kvöldi föstudags en sýningin var á laugardegi. Honum eyddum við í bæjarrölt og afslöppun, söngæfingar og fínni lagfæringar á sviðinu. Lýsingin var nokkurt vandamál þar sem leikritið hefst í helvíti og krefst myrkurs og rauðra vítisloga. Ljósameistari alheimsins var ekki á því að veita okkur það myrkur sem þurfti og í hálfrökkri hófst sýningin, eilítið skrykkjótt framan af, en tókst af viðtökum að dæma að ná hylli þeirra tæplega 600 áhorfenda sem lögðu á sig að fylgjast með þeirri stíltegundasúpu sem fram var borin á óskiljanlegu tungumáli, íslensku. Vilja, ein af kunningjum okkar úr litháíska leikhópnum, sem einnig átti sæti í framkvæmdanefnd hátíðarinnar flutti ávarp fyrir sýningu og rakti söguþráð verksins á litháísku og henni kipptum við inn sem gestaleikara í lokaatriði. Það vakti að vonum þakklátan hlátur. Seinna sáum við í umfjöllun litháíska dagblaðsins Lietuvos Rytas nokkuð vel látið af sýningunni þótt blaðamaður sæi ástæðu til að telja Sunkus kelias i dangu (en svo hét leikritið upp á litháísku) nokkuð ólíkt verkum fyrirrennara okkar, þeirra Verdis og Puccinis. Eftir sýningu tók við íslenskur frumsýningarfagnaður í matsal hótelsins sem endaði með sundspretti í Galvé-vatni um miðja nótt.

Gaman að vera Íslendingur í Litháen

Daginn eftir var okkur ekið í skoðunarferð um höfuðborgina Vilnius í boði leikhópsins frá Trakai, sem við kynntumst á hátíðinni í Noregi í fyrra. Hún hófst við sjónvarpsturninn fræga, 356 metra hátt mannvirki, sem auk þess að hýsa veitingastað sem snýst er nú orðið einskonar minnismerki um harmleikinn 13. janúar 1990 þegar 14 óbreyttir borgarar létu lífið í skriðdrekaárás rússneska hersins eftir langt umsátur. Þar hefur verið sett upp safn til heiðurs fórnarlömbunum og þaðan fer enginn ósnortinn. Með óhugnanlegum ljósmyndum sem sýna í smáatriðum hvar og hvernig hvert þeirra lést er maður óþyrmilega minntur á hversu nálægt okkur þessir atburðir eru bæði í tíma og rúmi. Skynjun manns á mikilvægi sjálfstæðis þeirra og stolts heimamanna verður enn sterkari fyrir vikið. Þó að það hljómi ankannalega þá er í ljósi frægrar sjálfstæðisviðurkenningar Íslendinga heldur ekkert leiðinlegt að vera Íslendingur í Litháen, spássera um Islandijos- götuna í Vilnius og taki maður heimamann tali, berst talið fljótlega að umræddri stuðningsyfirlýsingu og maður er umsvifalaust kominn nánast í dýrlingatölu.
Eftir nokkrar kirkjur og hefðbundna túrhestamennsku í Vilnius var okkur ekið aftur til Trakai en þar biðu vinir okkar úr leikfélaginu með ferju við kastalann og tóku á móti okkur með bjórkútum og harmonikkuspili. Þaðan var siglt yfir Galvé-vatn í rjóður með stóru hringsviði, slegið upp varðeldi og glóðaðar pylsur. Svo var sungið og dansað og farið í leiki og hóparnir hristust rækilega saman þrátt fyrir að örlaði á tungumálaörðugleikum. Aðeins einn úr þeirra hópi var slarkfær á ensku, ein konan talaði góða þýsku sem fá okkar töluðu af nokkru viti og því varð að treysta á önnur tjáningarform. Þarna komu Romualdas Petraitis, framkvæmdastjóri listahátíðarinnar, og Vitautas Mikalauskas, borgarstjóri Trakai, og skipst var á gjöfum og hlýlegum orðum. Þegar í land var komið fluttist fagnaðurinn upp á hótel og þaðan út í vatn. Að sjálfsögðu.

Með trega kvöddum við svo vini okkar og vatnaparadísina Trakai á mánudagsmorgni, sumir héldu heim, en okkar hinna biðu þrír stórkostlegir sólarhringar á eigin vegum í Vilnius í sama 30 stiga hitanum og alla hina dagana. Vinir okkar eltu okkur reyndar með rútu þangað og buðu í skoðunarferð til Kaunas sem er næststærsta borg Litháen, ekki langt frá Vilnius. Svo enn þurftum við að kveðja. Nú hefur hins vegar verið afráðið að NEATA (North European Amateur Theatre Association) muni halda leiklistarhátíð í Trakai að ári og má telja nokkuð öruggt að einhverjir úr hópnum muni leggja leið sína þangað, þó ekki væri til annars en að slæða upp þau gleraugu sem týndust á nætursundinu.

"Litli bróðir" staðfesti boðið

Áður en við fórum til Litháen höfðu Færeyingar ámálgað við okkur ósk um að sýna leikritið í Norðurlandahúsinu í Þórshöfn í september í tengslum við aðalfund MÁF (Meginfélags áhugaleikara í Færeyjum) sem er samskonar batterí og BÍL (Bandalag íslenskra leikfélaga) hér heima. Sverre Engholm, formaður MÁF, hafði einnig séð sýninguna í Noregi og hrifist af. Þrátt fyrir að það boð hefði ekki fengist staðfest og nokkurrar svartsýni gætti í hópnum um að við hefðum möguleika á að fjármagna aðra ferð fyrir þetta stóran hóp á svo stuttum tíma, sendum við samt leikmyndina beint þangað frá Litháen til vonar og vara. Þeir gætu þá fargað henni fyrir okkur. Einnig töldum við útséð um nokkra styrki eftir allt flandrið. En viti menn, "Litli bróðir" staðfesti boðið með svo myndarlegu meðlagi að við þurftum ekki að hugsa um neitt nema pakka niður búningnum einn ganginn enn og það sem meira var: Við máttum sýna eitthvað fleira ef við vildum. Það varð því úr að nýjasta smáverk Hugleiks, einleikurinn þrjátíu ár eftir Sigrúnu Óskarsdóttur, fylgdi með í kaupunum en hann er leikinn af Önnu Kristínu Kristjánsdóttur í leikstjórn Unnar Guttormsdóttur.
Föstudagskvöldið 17. september flugum við frá Reykjavík til Vága og endurnýjuðum kynni okkar af Jolly Cola. Í Þórshöfn fengum við lyklavöld af Læraraskólanum sem var gististaður okkar þessa helgi og strax á laugardagsmorgninum fórum við út í Norðurlandahús til að setja upp leikmynd því sýningin var kl. 16.00.

Árni Baldvinsson ljósahönnuður var farinn út á undan okkur til að vinna nauðsynlega forvinnu með ljós og leikmynd. Hún var kláruð þennan morgun og svo var æft. Reyndar söknuðum við sárt leikstjórans okkar, Viðars Eggertssonar, sem komst ekki með að þessu sinni en nutum engu að síður styrkrar stjórnar Unnar Guttormsdóttur, einnar af höfundunum. Það stóð á endum að þegar búið var að lagfæra svið og smink og búninga að nýju hófst sýningin fyrir þéttsetnum sal Norðurlandahússins og viðtökurnar létu ekki á sér standa. Nú var gaman. Þarna var fólk sem skildi líka textann og hló; og hló mikið. Og ekki spillti fyrir að gestaleikarinn okkar í þetta skipti, áðurnefndur Sverre Engholm, fór á kostum í lokaatriði og þó að við segðum sjálf frá bar öllum í hópnum saman um að sýningin væri sú besta til þessa. Til merkis um einbeitingu leikara var eitt brotið rif og risastór bólguhnúður á olnboga sem umsvifalaust hlaut nafnið "Nýi Hugleikarinn". Í einu tónlistaratriði verksins er gert góðlátlegt grín að spurningaþættinum Kontrapunkti. Í þetta sinn var nefndur til sögunnar færeyski tónsnillingurinn Christian Blak og torfurnar bókstaflega flettust af þaki Norðurlandahússins. Skýringuna fengum við síðar. Blak var sjálfur í salnum.

Um kvöldið var okkur svo boðið í hátíðarkvöldverð MÁF í Sjónleikarahúsinu vegna yfirstandandi þings, þar sem tekið var á móti okkur með ákavítissjúss og orðunum "Takk fyri sjónleikinn, tað var eitt fantastískt opplevelse". Boðið var upp á nýsjálenskt lambakjöt (það innlenda fer víst allt í skerpikjöt), ræður, söng og að sjálfsögðu færeyskan dans fram á nótt. Daginn eftir var svo haldið í eyjasiglingu með seglskútunni Norðlýsi en boðið er upp á dásamlega fiskisúpu um borð, bragðbætta með sérvöldu sjávarfangi af hafsbotni sem skipstjórinn hefur sjálfur kafað eftir. Allar fyrirætlanir um rómantíska sönghellaskoðun fóru fyrir lítið vegna brælu og hluta hópsins hent sjóveikum í land. Heimferðin æsti hinsvegar sjómennskuna svo upp í þeim sem eftir lifðu að sjóriðnir skjögruðu þeir um í land með blöðrur í lúkum af seglhífingum, fóru mikinn í ýkjukenndum sjóarasögum og stórkallalegum hlátri og hittu loks fölgræna félaga sína á sýningu á einleiknum Þrjátíu ár í Sjónleikarahúsinu, sem einnig tókst með miklum ágætum. Eftir það var hlaðborð á Hótel Hafnia ásamt stjórn MÁF og svo skemmtu menn sér með frjálsri aðferð fram á morgun.

Á mánudagsmorgni kvöddum við svo eyjarnar eftir enn eina vel heppnaða leikferð, nýrri reynslu ríkari. Þennan ótrúlega stað þar sem maður er að heiman en finnst maður samt vera heima; þar sem Íslendingar verða í munni drukkinna seglskútusjóara "besta tjóð í hæmi" og helmingur ánægjunnar er að hafa í eyrunum þetta tungumál sem er svo ótrúlega líkt en þó svo hlægilega ólíkt. M.a.s. grár hversdagsleiki flugvallarins er lífgaður upp með skiltum eins og "Bert starvsfólk" (Aðeins fyrir starfsfólk). Það er ekki hægt annað en að koma hlæjandi heim.

Sálir Jónanna ganga aftur er nú orðin langlífasta og jafnframt víðförlasta sýning Hugleiks. Árið 1986 sömdu þær Ingibjörg Hjartardóttir, Sigrún Óskarsdóttir og Unnur Guttormsdóttir Sálir Jónanna, sem sýnt var á Galdraloftinu í leikstjórn Bjarna Ingvarssonar en auk þess á norrænni leiklistarhátíð í Reykjavík þá um sumarið. Tólf árum síðar dustuðu þær rykið af handritinu, skáru það upp og endurskrifuðu og að viðbættum söngtextum og tónlist eftir Ármann Guðmundsson, Sævar Sigurgeirsson og Þorgeir Tryggvason var verkið sýnt í leikstjórn Viðars Eggertssonar í Möguleikhúsinu undir nafninu Sálir Jónanna ganga aftur. Sú gerð verksins var svo stytt sérstaklega fyrir hátíðina í Noregi og eftir allt Sálnaflakkið í sumar er það von Hugleikara að þessar friðlausu Sálir séu nú endanlega niður kveðnar.

Sævar Sigurgeirsson